Με μεγάλο ενθουσιασμό και χαρά ανταποκρίθηκαν οι μαθητές του Α2 στις δραστηριότητες που υλοποιούνται στα πλαίσια της δράσης «Αποδέχομαι και Συνεργάζομαι». Στόχος της δράσης μεταξύ άλλων είναι η ενίσχυση της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης.
Με την ολοκλήρωση του κύκλου συζητήσεων και ασκήσεων γνωριμίας που οργανώθηκαν από τις υπεύθυνες καθηγήτριες (Πάνου Μάγδα, Παππά Φρίντα και Ζώη Δανάη) σχεδιάστηκε «η ακροστιχίδα της ομάδας» και αναρτήθηκε στον πίνακα της τάξης.
Όλα τα μέλη της ομάδας έγραψαν το όνομά τους και ένα θετικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους. Διαπιστώθηκε ότι πιο εύκολα μπορούσαν να εντοπίσουν θετικά χαρακτηριστικά για τους άλλους παρά για τον εαυτό τους. Ωστόσο, όλοι ένιωσαν ικανοποίηση και μοιράστηκαν θετικά συναισθήματα τόσο κατά την αυτοπαρουσίασή τους, όσο και κατά την παρουσίαση των συμμαθητών /τριών.
Κατά την επόμενη συνάντηση της ομάδας προβλήθηκε η ταινία Validation σε σκηνοθεσία Kurt Kuenne. Πρόκειται για μια βραβευμένη ταινία μικρού μήκους που μέσα από έναν απλό και γλυκό τρόπο περνάει ένα μήνυμα ζωής: «Χαρίζω το χαμόγελό μου και μερικά θετικά λόγια στους γύρω μου κάνοντας την ασχήμια του κόσμου να συρρικνώνεται»
Διαβάστε μια κριτική για την ταινία
Η προβολή της ταινίας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διδασκαλίας της πέμπτης ενότητας της Νεοελληνικής Γλώσσας «Γνωρίζω τον μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου». Μικροί και μεγάλοι θεατές συγκινήθηκαν και μοιράστηκαν σκέψεις και συναισθήματα. Όλοι συμφώνησαν ότι η θετική ενίσχυση και η αποδοχή είναι κοινή και πρωταρχική ανάγκη για κάθε άνθρωπο.
Παρέμβαση της κ. Π. Κομνηνού από τη «Σχεδία»
Στις 17 Μαρτίου 2022 επισκέφτηκε το σχολείο μας η κ. Π. Κομνηνού, κατόπιν δικής μας πρόσκλησης. Στόχος ήταν να γίνει μια παρέμβαση με βιωματική προσέγγιση πάνω σε θέματα έκφρασης συναισθημάτων, αυτοεκτίμησης και θετικής ενίσχυσης. Περάσαμε όλοι στην αίθουσα προβολών, όπου η κ. Κομνηνού, με την συνδρομή του διευθυντή κ. Χρήστου Καρατζένη, άλλαξαν τη διάταξη των καθισμάτων σχηματίζοντας έναν μεγάλο κύκλο στο κέντρο της αίθουσας.
Η κ. Κομνηνού και οι μαθητές κάθισαν μ’ αυτή την κυκλική διάταξη και, αφού η κ. Κομνηνού συστήθηκε στα παιδιά, τα κάλεσε να σηκωθούν ένας ένας και να έρθουν στο κέντρο του κύκλου για να συστηθούν και να πουν κάτι – αν ήθελαν – για τον εαυτό τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και τα παιδιά που ήταν απρόθυμα γι αυτή την έκθεση, τελικά το έκαναν με εντυπωσιακό τρόπο. Στη συνέχεια η κ. Κομνηνού χώρισε τα 19 παιδιά σε τρεις ομάδες, δίνοντάς τους τις ονομασίες «τριαντάφυλλα», «γαρύφαλλα» και «γαρδένιες» ανά ομάδα. Τα παιδιά σηκώθηκαν από τα καθίσματα σε κυκλική διάταξη και πήραν θέση ανά ομάδα σε τραπέζια εργασίας, όπου κάθισαν στα αντίστοιχα καθίσματα πάλι κυκλικά.
Η κ. Κομνηνού έδωσε από ένα τεράστιο χαρτί και μαρκαδόρους σε κάθε ομάδα, λέγοντάς τους να ζωγραφίσουν έναν/μία έφηβο, όπως τον /την φαντάζονταν, εστιάζοντας η κάθε ομάδα στα στοιχεία που θα επέλεγαν τα μέλη της. Τους έδωσε διορία ένα τέταρτο και τα παιδιά άρχισαν να εργάζονται πυρετωδώς ομαδικά, με τους πιο επιδέξιους στη ζωγραφική να έχουν τον εκτελεστικό ρόλο και τους υπόλοιπους να δίνουν τις ιδέες και τις βασικές γραμμές. Ήταν όλοι τόσο απορροφημένοι σ’ αυτή την ομαδική δουλειά, ώστε δεν κατάλαβαν πώς πέρασε ο χρόνος. Οι δυο ομάδες ήταν πιο χαμηλών τόνων, τα μέλη τους παρέμειναν καθισμένα στις καρέκλες, ενώ αυτός/ή που σχεδίαζε ήταν σκυμμένος /η πάνω στο χαρτί. Τα μέλη της τρίτης ομάδας ήταν όλα όρθια και σκυμμένα πάνω στο σχέδιο, όπου έκαναν τις παρεμβάσεις τους με πιο θορυβώδη τρόπο. Όταν ο χρόνος τελείωσε οι μαθητές πήραν ξανά τις θέσεις τους στον κύκλο, ενώ η κ. Κομνηνού πήρε το πρώτο σχέδιο και το στερέωσε στον τοίχο ώστε να το βλέπουν όλοι.
Ξεκίνησε να κάνει ερωτήσεις στα μέλη της ομάδας – δημιουργού, τα οποία εξήγησαν πώς ζωγράφισαν μια έφηβη που κοιτάζεται στον καθρέφτη και δεν της αρέσει τίποτα επάνω της. Με βάση αυτό το έναυσμα, ξεκίνησε μια συζήτηση για την εφηβεία και τις αλλαγές της, για τα συναισθήματα και κυρίως για την ανασφάλεια και την χαμηλή αυτοεκτίμηση που παρατηρείται σε αρκετούς εφήβους κι ενισχύεται από τα πρότυπα και τις αξίες που προωθούν τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η κ. Κομνηνού επικεντρώθηκε στη διάσταση ανάμεσα στην επιτυχία ως κοινωνικό ζητούμενο με το άγχος που προσθέτει στους ανθρώπους και ιδιαίτερα στους εφήβους και στη χαρά και στη θετική αντίληψη της ζωής, που πρέπει να είναι το ζητούμενο κάθε ανθρώπου. Η συζήτηση σταμάτησε εκεί γιατί χτύπησε το κουδούνι, σηματοδοτώντας τη λήξη του προβλεπόμενου χρόνου για τη συγκεκριμένη συζήτηση.
Με βάση τις οδηγίες που έδωσε η κ. Κομνηνού στην κυρία Μάγδα Πάνου, η συζήτηση συνεχίστηκε την επόμενη Τρίτη στο μάθημα των Αγγλικών. Τα παιδιά με την καθηγήτριά τους μεταφέρθηκαν και πάλι στην αίθουσα προβολών, με την ίδια διάταξη καθισμάτων, όπου αναλύθηκαν τα άλλα δύο σχέδια, τα οποία επίσης επικεντρώνονταν στα άγχη και τις ανασφάλειες ενός εφήβου. Αυτή τη φορά η συζήτηση αφορούσε τους τρόπους έκφρασης των συναισθημάτων και τα παιδιά κατέθεσαν προσωπικά βιώματα και μαρτυρίες φίλων. Από τη συζήτηση, με βάση την κατεύθυνση που της έδωσαν τα παιδιά, βγήκαν τα εξής συμπεράσματα: α) Τα πιο κοινωνικά παιδιά, όταν αντιμετωπίζουν κάτι είτε ευχάριστο είτε δύσκολο, το μοιράζονται με στενούς φίλους, γιατί, όπως είπαν, τους βοηθάει να βρουν διέξοδο και λύσεις, αφού ένα πρόβλημα, όταν μοιράζεται σε περισσότερους από έναν, είναι ένα μικρότερο πρόβλημα. Δύο παιδιά (κορίτσια) είπαν ότι μιλάνε και στη μητέρα, ενώ ένα άλλο κορίτσι είπε ότι προτιμά να μιλάει στον πατέρα της, που είναι πιο ψύχραιμος κι αντικειμενικός. β) Τα πιο εσωστρεφή και μοναχικά παιδιά ακολουθούν τις τακτικές διάσπασης της προσοχής από το πρόβλημα (ακούγοντας μουσική, παίζοντας παιχνίδια στο κινητό) ή της σκέψης αντίδοτου (αντικαθιστούν κάθε αρνητική σκέψη με μια θετική, που προσπαθούν να βρουν εκείνη τη στιγμή). Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν πολύ ικανοποιητικά στη συζήτηση, το συμπέρασμα της οποίας επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των κρίσεων δύσκολων ημερών με ένα συνδυασμό μιας ισορροπημένης κοινωνικότητας και της αυτοεκπαίδευσης σε μια πιο γνωσιακή προσέγγιση της πραγματικότητας, που θα τους βοηθά να βάζουν τη σκέψη τους στο σωστό πλαίσιο.
Την Πέμπτη 31 Μαρτίου οι ομάδες εργάστηκαν για να ολοκληρώσουν τα σκίτσα των εφήβων με την καθοδήγηση της κ. Μάγδας Πάνου. Τους ζητήθηκε να τα συμπληρώσουν γράφοντας κάποιο σλόγκαν ή ποίημα και τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με αμείωτο ενδιαφέρον. Μετά από 10 λεπτά κάθε ομάδα παρουσίασε το δικό της σύνθημα.
Κοινό στοιχείο όλων των συνθημάτων είναι ότι εκφράζουν μια κραυγή αγωνίας για την ανασφάλεια και τα ανάμεικτα συναισθήματα που τα παιδιά βιώνουν στο συγκεκριμένο αναπτυξιακό στάδιο της ζωής τους, δεδομένων των δυσμενών συνθηκών που επικρατούν κατά την τελευταία διετία. Οι μαθητές αγωνίζονται να προσδιορίσουν τον εαυτό τους, διαμορφώνοντας την ταυτότητά τους, μέσα από τη δράση – αντίδραση, τις συνθέσεις και τις αντιθέσεις τόσο με τους συνομηλίκους, όσο και με τους ενήλικες του άμεσου περιβάλλοντός τους. Σε όλα τα συνθήματα διαφαίνεται η ελπίδα μέσα από τα αντίρροπα συναισθήματα, τις συγκρούσεις και την κυκλοθυμικότητα της εφηβείας. Τα παιδιά πήραν θετική ενίσχυση για τις δημιουργίες τους κι ενθαρρύνθηκαν να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται τα συναισθήματά τους. Προς αυτή την κατεύθυνση προβλήθηκε το video “Alfred and Shadow: A short story about emotions”.
Τα παιδιά συμφώνησαν ότι πολύ συχνά φοβόμαστε ή αποφεύγουμε τα συναισθήματα γιατί είναι επίπονα. Υπήρχαν πολύ πριν από τη σκέψη και τη γλώσσα, τόσο στους ανθρώπους ως είδος, όσο και σε μας ως άτομα. Γεννηθήκαμε με την ικανότητα να είμαστε χαρούμενοι, λυπημένοι, φοβισμένοι, ντροπιασμένοι ή θυμωμένοι. Τα συναισθήματα μας δίνουν σημαντικές πληροφορίες και ανατροφοδότηση για το αν τα πράγματα εξελίσσονται όπως τα θέλουμε. Επίσης, μας βοηθούν να επιβιώσουμε παρέχοντας έναν αυτόματο και αποτελεσματικό τρόπο ταχείας αντίδρασης σε σημαντικές καταστάσεις. Υπάρχουν κάποια βασικά συναισθήματα, μερικά από τα οποία μας κινητοποιούν, ενώ κάποια άλλα μας καταστέλλουν. Αυτά είναι ο θυμός, ο φόβος, η λύπη, η απέχθεια, η ντροπή, η χαρά, η έκπληξη και το ενδιαφέρον. Έχουμε περισσότερα δυσάρεστα συναισθήματα απ’ ό,τι ευχάριστα, τα οποία πέρα από τις άσχημες στιγμές που μας δίνουν, μας βοηθούν να επιβιώσουμε. Δόθηκαν τα παραδείγματα του φόβου και του θυμού, που αποτελούν αρχέγονα συναισθήματα, τα οποία συνέβαλαν στην επιβίωση και στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Τα παιδιά ανέτρεξαν στον προϊστορικό άνθρωπο και επισήμαναν ότι, μπροστά σε μια σοβαρή απειλή για τη ζωή του, εκείνος κατέφευγε είτε στον θυμό και την επιθετικότητα, είτε στο φόβο και την απόσυρση (the fight or flight response). Επιπλέον, τονίστηκε άλλη μια σημαντική λειτουργία των συναισθημάτων, το ότι μας βοηθούν να σχετιστούμε με τους άλλους και με τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Επομένως, είναι ο πιο σημαντικός τρόπος σηματοδότησης των αναγκών μας και η κινητήρια δύναμη της δράσης για την ικανοποίησή τους. Οι μαθητές ένιωσαν ανακούφιση από το γεγονός ότι είναι επιστημονικά αιτιολογημένα τα περισσότερα αρνητικά συναισθήματα που τους κατακλύζουν αρκετές φορές. Η συζήτηση προχώρησε με βασικό άξονα την επισήμανση μέσα από το οπτικό ερέθισμα ότι τα συναισθήματα γίνονται πιο δυσάρεστα όταν τα αγνοούμε, τα καταπιέζουμε ή τα καμουφλάρουμε επειδή νομίζουμε ότι έτσι θα εξαφανιστούν. Οι μαθητές γέλασαν με το παράδειγμα της χύτρας που σκάει όταν συσσωρεύει πολύ ατμό με δυσάρεστες συνέπειες. Επομένως, το πρώτο βήμα για την «αυτοΐαση» είναι η αποδοχή των συναισθημάτων μας χωρίς διάθεση επίκρισης ή αυτολύπησης. Στη συνέχεια, πρέπει να εξετάσουμε αν μπορούμε να μετασχηματίσουμε τα αρνητικά συναισθήματα σε θετικά. Για παράδειγμα, αντί να ξεσπάσουμε τον θυμό και τη λύπη μας στους άλλους, μπορούμε να τα μετατρέψουμε σε διεκδικητικό θυμό προκειμένου να προσδιορίσουμε τον εαυτό μας ακόμη και σε πολύ δύσκολες καταστάσεις και σε αυτοσυμπόνια (όχι αυτολύπηση), που σημαίνει ότι δεν θα είμαστε επικριτικοί με τον εαυτό μας ή ενοχικοί. Είναι πολύ σημαντικό να ζητάμε τη βοήθεια των ανθρώπων που εμπιστευόμαστε και να είμαστε ειλικρινείς ως προς τα συναισθήματά μας.
Συμπεράσματα:
- Πρέπει να μάθουμε να «ακούμε» τα συναισθήματά μας.
- Πρέπει να τα αναγνωρίζουμε, να μιλάμε γι’ αυτά και να μην τα καμουφλάρουμε.
- Πρέπει να αποδεχτούμε ότι έχουμε διαφορετικά (και αντίρροπα) συναισθήματα.
- Πρέπει να τα μετασχηματίζουμε στα αντίστοιχα θετικά συναισθήματα.
- Τα συναισθήματα θα μας βοηθήσουν να σχετιστούμε ουσιαστικά με τον εαυτό μας και με τους άλλους, μέσα σ’ ένα κλίμα ειλικρίνειας, ενσυναίσθησης και θετικής ενίσχυσης.
Το δέντρο των συναισθημάτων
Τα παραπάνω συμπεράσματα περί διαχείρισης των συναισθημάτων συζητήθηκαν εκ νέου με την καθοδήγηση της κυρίας Δανάης Ζώη, η οποία βοήθησε τους μαθητές να κατασκευάσουν το δέντρο των συναισθημάτων.
Στη συνέχεια, μίλησαν για τη διακύμανση της συναισθηματικής τους κατάστασης, από την αρχή της σχολικής χρονιάς ως τώρα που πλησιάζουμε προς το τέλος της. Οι μαθητές κατασκεύασαν πεταλούδες και λουλούδια και πάνω τους έγραψαν τα συναισθήματα που ένιωσαν. Κολλώντας τις πεταλούδες και τα λουλούδια πάνω στα κλαδιά του δέντρου, «ακούμπησαν» τα συναισθήματά τους πάνω του και αυτή η διαδικασία αποδοχής και αναγνώρισης τους έκανε να νιώσουν πιο ανάλαφροι και ανακουφισμένοι.
Άσκηση στην αυτοσυμπόνια
Οι περισσότεροι νιώθουμε συμπόνια όταν ένας καλός φίλος περνάει δύσκολες στιγμές. Πόσο συχνά είμαστε, όμως, τόσο καλοσυνάτοι, μαλακοί και συμπονετικοί με τον ίδιο μας τον εαυτό, όταν περνάμε δύσκολα; Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, οι περισσότεροι άνθρωποι στις δύσκολες στιγμές είναι πολύ πιο συμπονετικοί με τους άλλους παρά με τον εαυτό τους. Όταν οι ίδιοι πονάνε, νιώθουν ενοχή ή θυμό για την αδυναμία τους και κάνουν αυστηρούς ή επικριτικούς εσωτερικούς διαλόγους. Αυτο-συμπόνια, λοιπόν, είναι η ικανότητα του καθενός μας να διαχειρίζεται τον εαυτό του με καλοσύνη, αγάπη και φροντίδα όταν πονάει, όταν αποτυγχάνει ή όταν ματαιώνεται. Για την ικανότητα αυτή είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν οι μαθητές με την καθοδήγηση της κυρίας Μάγδας Πάνου.
Η συζήτηση ξεκίνησε με αφόρμηση την «αρνητική ενίσχυση» που, αρκετά συχνά, παίρνουμε από το περιβάλλον μας και, με την ίδια ευκολία επιστρέφουμε στους άλλους. Μακροπρόθεσμος στόχος είναι η αντικατάστασή της με «θετική ενίσχυση», ωστόσο, οι μαθητές συμφώνησαν πως, για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα να γίνουμε πιο ανεκτικοί κι επιεικείς με τον εαυτό μας. Προς αυτή την κατεύθυνση, προβλήθηκε το video “self compassion”, το οποίο παρέχει χρήσιμες συμβουλές ως προς την εξάσκηση στην αυτοσυμπόνια.
Προβλήθηκε δύο φορές, τμηματικά τη δεύτερη φορά, για να γίνεται ο απαραίτητος σχολιασμός. Οι μαθητές συμφώνησαν πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής μάς κάνει να είμαστε πιο επιρρεπείς στην υπερβολική αυτοκριτική, που συχνά οδηγεί σε άγχος επίδοσης ή και κακή επίδοση και στην κατάθλιψη. Εκεί πρέπει να γίνονται κάποιες διορθωτικές κινήσεις μέσω της εξάσκησης στην αυτοφροντίδα και στην αυτοσυμπόνια. Δεν πρέπει να πέφτουμε στην παγίδα της αυτοπεριφρόνησης ή της αυτολύπησης, γι αυτό το λόγο είναι σκόπιμο να έχουμε κατά νου τα εξής:
α) Πάντα βοηθάει η δομημένη περισυλλογή: προσπαθούμε να κρίνουμε αντικειμενικά τη δυσκολία του εγχειρήματος και τις δικές μας ευθύνες, υιοθετώντας μια θετική οπτική στα αδύνατα σημεία μας.
β) Δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλους τους παράγοντες, γι αυτό το λόγο η αποτυχία δεν είναι αποκλειστικά δικό μας «προνόμιο». Προς αυτή την κατεύθυνση βοηθάει να μοιραζόμαστε τις σκέψεις μας με άλλους ανθρώπους. Πιθανότατα θα διαπιστώσουμε ότι οι περισσότεροι δεν είναι επιτυχημένοι, με την έννοια που δίνει η κοινωνία στον όρο «επιτυχία».
γ) Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε το ρόλο της τύχης, των συγκυριών και κάποιων αστάθμητων παραγόντων που ενδέχεται να έχουν συμβάλει σ’ ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα.
δ) Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες όψεις στη ζωή πέρα από την επιτυχία και την αποτυχία. Αρκεί να αναλογιστούμε τα πρόσωπα και τα πράγματα που αγαπάμε, εκείνους που μας αγαπούν και μας το δείχνουν, τις πραγματικές ανάγκες κι επιθυμίες μας.
ε) Πρέπει να δεχόμαστε κάθε μέρα και ώρα, όπως έρχονται, και να ρυθμίζουμε τις προσδοκίες μας αναλόγως. Αν το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο, βοηθάει να σκεφτούμε: «Τι μπορώ να κάνω την επόμενη φορά;» κι όχι «Τι δεν έκανα καλά;».
Οι μαθητές παραδέχτηκαν πως όλοι πέφτουν στα παραπάνω γνωστικά σφάλματα με αποτέλεσμα να νιώθουν ενοχές και να κάνουν σκληρή αυτοκριτική. Η εξάσκηση στη φροντίδα του εαυτού, μέσω της αυτοσυμπόνιας, θα βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους.
Τελευταία συνάντηση της ολομέλειας – ολοκλήρωση της δράσης
Ακολούθησε στοχευμένη συζήτηση μεταξύ των μαθητών και των εκπαιδευτικών για να γίνει σύνοψη σκέψεων, απόψεων και συμπερασμάτων. Όλοι συμφώνησαν ότι η αποδοχή του εαυτού μας και των άλλων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνύπαρξή μας μέσα στη σχολική κοινότητα. Επομένως, οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα ότι τελικός στόχος είναι η συνύπαρξη σε ένα περιβάλλον που θα εγγυάται την ασφάλεια και την ευημερία όλων των μελών. Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, οι μαθητές μελέτησαν στο πλαίσιο του μαθήματος της Ν. Λογοτεχνίας το διήγημα του Ηλία Βενέζη «Η ΔΑΦΝΗ». Στο διήγημα αυτό γίνεται λόγος για την αταίριαστη, εκ πρώτης όψεως, συνύπαρξη δύο διαφορετικών ειδών πτηνών μέσα στο ίδιο κλουβί, ενός αετού και μιας πέρδικας. Με τη δύναμη της αγάπης που συντελεί στην αγαστή συνύπαρξη των δύο πτηνών, καταρρίπτεται η πίστη στη νομοτέλεια της φύσης που θέλει τον αδύναμο να πέφτει πάντα θύμα του δυνατού. Το μήνυμα αυτό συγκίνησε τους μαθητές και πρότειναν να δραματοποιήσουν το διήγημα την επόμενη σχολική χρονιά, ελπίζοντας ότι δεν θα περιορίζονται από τα προληπτικά μέτρα της χρήσης μάσκας και της τήρησης των αποστάσεων.
Η δράση ολοκληρώθηκε με μια ομαδική εργασία ιδιαίτερα αγαπητή στους μαθητές: ζωγράφισαν σε χαρτόνια τις τρεις λέξεις –κλειδιά: ΑΠΟΔΕΧΟΜΑΙ-ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΑΙ-ΣΥΝΥΠΑΡΧΩ και τα κόλλησαν στους τοίχους της αίθουσας.
